درمان نامرتبی و بهم ریختگی دندانها
ارتودنسی یک روش درمانی برای کودکان و بزرگسالانی است که دندانهای نامرتب، شلوغ یا کج دارند یا بین دندانهایشان فاصله زیاد وجود دارد و یا بعضي از دندانهايشان چرخیده است. ارتودنسی میتواند به زیبایی بیشتر چهره، بهبود عملکرد دندانها، کاهش خطر پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه و مقاومت بیشتر دندان در برابر ضربه و آسیبدیدگی کمک کند.
مشکلات قابل درمان ارتودنسی
شلوغی دندانها
وقتی که مشکل شلوغی و نامرتبی دندانها وجود داشته باشد، دندانهای بالا و پایین به خوبی به هم نمیرسند. هر چقدر شدت نامرتبی دندانها بیشتر باشد، بافت لثه واقع در روی ریشه دندانها نازکتر میشود و تحلیل میرود. دندانهای نهفته (دندانهایی که در داخل لثه گیر افتاده و نتوانستهاند رشد کنند) نیز میتواند یکی از پیامدهای شلوغی و نامرتبی دندانها باشد که بعداً باعث بروز آبسه میشود و برای درمان آن حتماً باید عمل جراحی انجام شود. مشکل در گاز زدن و جویدن غذا و زشت شدن لبخند از دیگر عواقب شلوغی و نامرتبی دندانها میباشد.
اورجت
جلوآمدگی دندانهای پیشین بالایی نسبت به دندانهای پيشين پایینی باعث میشود که اين دندانها بیشتر در معرض خطر آسیبدیدگی قرار داشته باشند. اورجت ناشی از کوتاه بودن بیش از حد فک پایینی است که باعث میشود دندانهای پایین و بالا روی هم قرار نگیرند. عادت به مکیدن شست و انگشتان دست یکی از عواملی است که باعث جلوآمدن دندانهای پيشين بالا میشود. اورجت میتواند منجر به بروز مشکلات پیچیدهتری از قبیل بیماری مفصل فک (TMJ) نيز بشود.
جلو بودن فک بالا
جلو بودن فک بالایی باعث میشود که دندانهای نیش پایین (چهار دندان جلویی) در فاصله خیلی نزدیکی به بافت لثه در پشت دندانهای بالایی جلو قرار بگیرند. این حالت میتواند باعث ناراحتی و حتی آسیبدیدگی استخوان دندان شود. جلو بودن فک بالا همچنین باعث میشود که دندانهای بالایی همپوشانی زیادی با دندانهای پایین داشته باشند که این باعث ساییدگی شدید دندانهای پایین میشود. علاوه بر آن، جلو بودن فک بالا میتواند عوارض شدیدتر دیگری از قبیل بیماری مفصل فک (TMJ) را نیز به دنبال داشته باشد.
اصولاً سازوکار اصلاح عارضه پیشآمدگی فک بالا به وسیله درمان ارتودنسی به این صورت است که موقعیت و نحوه قرار گرفتن دندانها به گونهای تنظیم میشود که دندانهای بالا و پایین به شکل مناسبی بر روی هم قرار بگیرند. برای این منظور لازم است که دندانهای جلویی بالا به طرف عقب و دندانهای پایینی به طرف جلو جابهجا شوند.
روش خاصی که برای اصلاح مشکل ناهنجاری فک استفاده میشود به نوع و شدت این عارضه بستگی خواهد داشت. به بیان تخصصیتر باید دید که آیا اين مشکل از فکها ناشی شده یا مربوط به دندانها است. برای مثال هر یک از عوامل زیر میتواند به یک اندازه در ایجاد عارضه جلو بودن فک بالا نقش داشته باشد:
- فک بالا از جایگاه درست خود در صورت، خیلی جلوتر است.
- فک پایین از جایگاه درست خود در صورت، خیلی عقبتر است.
- دندانهای بالایی بیش از حد به سمت جلو متمایل شدهاند.
- دندانهای پایینی بیش از حد به سمت عقب متمایل شدهاند.
- ترکیبی از هر دو عامل یعنی مشکلات فک و دندان در این عارضه نقش دارد.
جلو بودن فک پایین
مشکل جلو بودن فک پایین هنگامی رخ میدهد که دندانهای جلویی پایین جلوتر از دندانهای بالایی قرار بگیرند. علت این عارضه میتواند رشد بیش از حد فک پایینی، کوچک ماندن فک بالایی و یا هر دو عامل باشد. همچنین این مشکل میتواند به خاطر افتادن دندانهای بالا ایجاد شود. جلو بودن فک پایینی میتواند مانع از عملکرد سالم و طبیعی دندانهای جلویی یا دندانهای آسیاب شده و باعث ساییدگی شدید دندانها شود. علاوه بر آن، جلو بودن فک پایین میتواند منجر به دردناک شدن فک و بروز مشکلات شدیدتری از قبیل بیماری مفصل فک (TMJ) شود.
جلو بودن فک پایینی عارضهای است که نسبت به جلو بودن فک بالا و کراس بایت از شیوع کمتری برخوردار است و درمان آن نیز سختتر میباشد. این عارضه معمولاً جزء ناهنجاریهای شدید فک محسوب میشود و درمان آن فقط با استفاده از ارتودنسی ثابت و یا جراحی فک امکانپذیر است. یک راهکار دیگر که معمولاً برای درمان این عارضه استفاده میشود آن است که ابتدا دندانهای ردیف پایین با استفاده از بریسهای ارتودنسی ثابت، ردیف و مرتب شوند و سپس عمل جراحی فک انجام شود. در جريان عمل جراحی فک، فک پایینی کمی به سمت عقب برده میشود تا با فک بالا همردیف شود.
گاز باز (اُپن بایت)
در افرادي که از عارضه اُپن بايت رنج ميبرند، گاز گرفتن و جویدن بیش از حد غذا با استفاده از دندانهای عقبی باعث میشود که فشار زیادی روی این دندانها وارد شود و کارآیی آنها در جویدن، به تدریج کاهش پیدا کند. فشار بیشتر بر دندانهای عقبی همچنین باعث ساییدگی بیشتر و حتی شکستگی این دندانها میشود. عارضه اُپن بایت میتواند عواقب خطرناک دیگری از قبیل بیماری مفصل فک (TMJ) را نیز به دنبال داشته باشد.
به طور کلی عارضه اُپن بایت را میتوان به 3 نوع اصلی تقسیم کرد که عبارتند از:
- اپن بایت قدامی. در این حالت هنگامی که دندانها روی هم قرار میگیرند، هیچ همپوشانی بین دندانهای جلویی بالا و پایین وجود ندارد.
- اپن بایت خلفی. در این حالت هنگامی که دندانها بر روی هم قرار میگیرند، در دندانهای عقبی فاصلهای بین دندانهای مقابل هم (در فک بالا و پايين) وجود دارد.
- پیشآمدگی ناقص فک بالا.در این حالت هنگامی که دندانهای بالا و پایین روی هم قرار میگیرند، دندانهای جلویی پایین با دندانهای جلویی بالا یا با بافتهای نرم دهان تماس پیدا نمیکنند.
درمان اپن بایت
- اپن بایت خفیف بدون نیاز به درمان. اپن بایت در موارد خفیف نیازی به درمان ارتودنسی ندارد و فقط با تغییرات کوچکی در وضعیت دندانها میتوان این عارضه را اصلاح نمود. اما در صورتی که اپن بایت همراه با ناهنجاری شدید فک و دندان (مال اوکلوژن) باشد و در عین حال شما مایل به انجام عمل جراحی نباشید، برای اصلاح آن میتوان از ارتودنسی استفاده کرد.
- استفاده از بریس و هدگیر برای درمان اپن بایت.اگر سن شما کم است و استخوانهای شما هنوز در حال رشد هستند، میتوان دندانهای خلفی را کمی به طرف بالا کشید تا فاصله بین آنها با دندانهای بالایی رفع شود. بسته به شدت عارضه ممکن است لازم باشد که علاوه بر بریسها از هدگیر نیز برای درمان آن استفاده شود.
- استفاده از عمل جراحی.عمل جراحی برای درمان عارضه اپن بایت بیشتر در بزرگسالانی که رشد استخوانهای آنان به پایان رسیده است و مشکل اپن بایت شدید دارند، انجام میشود. از عمل جراحی فک برای افرادی استفاده میشود که با استفاده از روشهای غیر جراحی نتوانستهاند مشکل زیبایی فک و دندانها را حل کنند یا به نتایج ماندگاری برسند.
کراس بایت
اگر کراس بایت خلفی فقط در یک طرف فک باشد، به آن کراس بایت یک طرفه گفته میشود و اگر هر دو طرف فک را درگیر نماید، اصطلاحاً با عنوان کراس بایت دو طرفه شناخته میشود.
کراس بایت حالتی است که در آن دندانهای بالایی به داخل دندانهای پایینی (به طرف زبان) فرو میروند. این عارضه میتواند باعث ساییدگی شدید دندانها، بیماریهای لثه و آسیبدیدگی استخوانهای حمایت کننده از دندان شود. همچنین کراس بایت باعث ایجاد مشکلات زیادی در گاز زدن و جویدن غذا میگردد.
درمان کراس بایت
- استفاده از بازکننده کام (پلاتال اکسپندر). بازکننده کام یک وسیله ثابت است که روی دندانهای بالایی عقب قرار میگیرد. بیمار میتواند هر روز با استفاده از یک کلید مخصوص، دهانه این وسیله را به تدریج و به آرامی تا اندازهای که برای او تجویز شده است، باز کند. به مرور زمان دهانه این ابزار بازتر میشود و فک بالایی را نیز با فشار خود باز میکند. به طوری که دندانهای پایینی به شکل مناسبی در داخل دندانهای فک بالایی قرار گرفته و با آن همردیف میشوند.
- استفاده از بریس برای کراس بایت.نوع بریسهایی که برای درمان کراس بایت استفاده میشود به شدت ناهنجاری فک و دندانها بستگی دارد. اگر کراس بایت ناشی از ردیف نبودن دندانها باشد، میتوان برای اصلاح آن از الاینرهای نامرئی مانند اینویزالاین استفاده کرد. اما برای اصلاح حالتهای شدیدتر کراس بایت اغلب باید از بریسهای فلزی سنتی و بازکننده کام به طور همزمان استفاده شود.
- ماسک صورت (فیس ماسک).فیس ماسک وسیلهای است که از یک میله فلزی متصل به دو صفحه تکیهگاه، یکی بر روی پیشانی و یکی بر روی چانه تشکیل شده است. این وسیله با استفاده از کشهای لاستیکی به بریسهای واقع در روی دندانهای بالایی متصل میشود تا فک بالا را به تدریج به طرف جلو بکشد. از این وسیله برای درمان کراس بایت قدامی استفاده میشود.
- جراحی کراس بایت.برای بزرگسالان و افرادی که دچار حالتهای شدید کراس بایت هستند، ممکن است لازم باشد که از روش جراحی برای درمان ناهنجاریهای فک و دندان (مالاوکلوژن) استفاده شود. در این عمل جراحی، فک پایینی به طرف جلو و فک بالایی به طرف عقب جابهجا میشوند تا دندانها به شکل صحیح بر روی هم قرار بگیرند. معمولاً از بریسهای مخصوص کراس بایت نیز همراه با عمل جراحی استفاده میشود.
فاصله بین دندانها
فاصله زیاد بین دندانها یکی دیگر از مشکلات شایع دهان و دندان است که برای درمان آن باید از ارتودنسی استفاده شود. فاصله زیاد بین دندانها نیز همانند نامرتبی و شلوغی دندانها میتواند ناشی از ناهماهنگی در اندازه دندانها نسبت به فک باشد. همچنين فاصله بین دندانها میتواند بین دندانهای جلو و عقب باشد. ناهماهنگی در اندازه دندانها، از قبیل کوچک بودن بعضی از دندانها یا شکل غیر طبیعی آنها نیز میتواند باعث فاصله زیاد بین دندانها شود. همچنین افتادن بعضی از دندانها یا کوچک ماندن آنها و یا عرض بیش از حد کام دهان نيز میتواند علت فاصلههای زیاد بین دندانها باشد. افرادی که مشکل فاصله بین دندانها را دارند، بیشتر به خاطر مشکلات زیبایی و ظاهری که برایشان ایجاد شده است، نسبت به درمان آن اقدام میکنند.
نمایان بودن بیش از حد لثهها
این عارضه که با عنوان لبخند لثهای نیز شناخته میشود، یکی از مشکلات ارتودنسی است که در اثر آن، بافت لثه فک بالایی به مقدار بیش از حد معمول نمایان میشود. برای درمان این عارضه روشهای متعددی وجود دارد. در صورتی که شدت آن زیاد باشد، ممکن است لازم باشد که با انجام یک عمل جراحی، قسمتی از فک بالا به صورت عمودی به طرف بالا جابهجا شود تا مقدار کمتری از بافت لثه آن مشخص باشد.