پوسیدگی دندان : جلوگیری و درمان دندان خراب
پوسیدگی، کرم خوردگی یا خراب شدن دندان، سوراخهایی را در دندان ایجاد میکند و یکی از مشکلات شایع در سراسر جهان به شمار میرود که هر چند بیشتر کودکان و جوانان را درگیر میکند، اما احتمال بروز آن با عدم رعایت بهداشت در هر سنی وجود دارد. پوسیدگی یکی از دلایل رایج از دست دادن دندان در سنین جوانی است و مزمنترین ناراحتی دوران کودکی محسوب میشود.
پوسیدگی غالباً بدون علامت است و به همین دلیل باید به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کرد تا پوسیدگی با گرفتن عکس از دندان در مراحل اولیه و پیش از وسیع شدن و ایجاد علائم دردناک مشخص شود. دندانپزشکان کلینیک دندانپزشکی تهران اسمایل از لیزر و دستگاههای نوری استفاده میکنند تا به این وسیله بتوانند سریعتر از رادیوگرافی پوسیدگی را تشخیص دهند، پوسیدگی را بردارند و دندان را با حداقل نیاز به تراش دادن دندان پر کنند.
دلایل پوسیدگی دندان
خراب شدن دندان نتیجه دو عامل اصلی وجود باکتری در دهان و مصرف مواد غذایی قندی و نشاستهای است. وجود داشتن باکتری در دهان طبیعی است، اما زمانی مشکلساز میشود که بهداشت دهان و دندان رعایت نشود.
باکتریهای موجود در دهان با ذرات غذا و آب دهان ترکیب میشود و تشکیل پلاک میدهد. پلاک مادهای چسبناک و نامرئی است که به سرعت در اطراف دندان جمع میشود. غذاهای سرشار از قند یا نشاسته پلاک را چسبندهتر میکند. اگر پلاک بیش از چند روز روی دندان باقی بماند، سختتر میشود و به مادهای به نام جرم یا تارتار تبدیل میشود.
پوسیدگی زمانی ایجاد میشود که باکتریهای موجود در پلاک و جرم شکر را به اسید تبدیل کنند. استرپتوکوک موتانس و استرپتوکوس سوبرینوس باکتریهایی هستند که احتمال ترکیب آنها با کربوهیدراتهای قابل تخمیر مانند ساکارز، فروکتوز و گلوکز و اسید تولید شده بیشتر است.
جداسازی پوسیدگی دندان
اسید تولید شده مواد معدنی موجود در ساختار سخت دندان را از بین میبرد و به مرور زمان لکه نرم یا سوراخی را روی دندان ایجاد میکند.
اسید پس از ساییده شدن مینا به لایه بعدی دندان یعنی عاج نفوذ میکند که نرمتر و در برابر اسید آسیبپذیرتر است. باکتریها و اسید به تدریج به عمق بیشتری نفوذ میکنند و در نهایت به مغز (پالپ) دندان میرسند و سوراخ بزرگتری را ایجاد میکنند.
پوسیدگی عموماً در محل وفور پلاک، یعنی در دندانهای آسیا، بین دندانها، نزدیک خط لثه و لبههای پر کردگی ایجاد میشود.
علائم و نشانهها
شایعترین علائم پوسیدگی در مراحل اولیه عبارت است از:
- ایجاد لکهای به رنگ سفید گچی روی دندان
- حساسیت به سرما
پوسیدگی به موازات بزرگتر شدن سوراخ ایجاد شده به نزدیک عصب و مغز دندان میرسد و با علائم زیر همراه است:
- دردی که به تدریج به ویژه در اثر قرار گرفتن در معرض سرما، گرما و شیرینی تشدید میشود.
اگر پوسیدگی به حد کافی بزرگ شود، علائم زیر بروز مییابد:
- شکستگی بخشی از دندان و آشکار شدن سوراخ روی دندان
- حساس شدن دندان به فشار حاصل از جویدن
- بدبو شدن نفس و دهان
- بد مزه شدن دهان
درمان پوسیدگی دندان
آزمایش و تشخیص
پوسیدگی دندانهای جلویی به راحتی قابل تشخیص است و لکه قهوهای یا سیاه رنگی روی دندان ایجاد میشود. حال آن که برای تشخیص پوسیدگی دیگر دندانها باید عکسبرداری انجام شود.
درمان پوسیدگی دندان
اگر پوسیدگی بسیار کوچک و در مرحله ابتدایی باشد، با فلورایدتراپی و وارنیش میتوان از پیشرفت پوسیدگی و از بین رفتن مواد معدنی جلوگیری کرد.
اما اگر پوسیدگی ایجاد شده باشد، فقط یک راه برای درمان آن وجود دارد: پوسیدگی باید برداشته شود و دندان با مواد مخصوص پر شود.
پر کردن دندان
دندانپزشک پوسیدگی دندان را با دریل و فرز میتراشد و دندان را با آلیاژ نقره، طلا، چینی (پرسلن) یا رزین کامپوزیتی پر میکند. اکثر پر کردگیهای دندان امروزه کامپوزیت یا همرنگ دندان هستند. مواد نقرهای (آمالگام) نیز گاهی باید استفاده شود. بسیاری از دندانپزشکان آلیاژ نقرهای و طلا را از کامپوزیت و چینی مقاومتر میدانند، اما این مواد کاملاً مشخص هستند و بیشتر برای دندانهای عقبی به کار برده میشوند. پوسیدگیهای دندانهای جلویی معمولاً با رزین کامپوزیتی یا چینی پر میشود که به دندان طبیعی شباهت بیشتری دارند.
اگر پوسیدگی به طور کامل برداشته شود و دندان به خوبی پر شود، پوسیدگی سالهای مدید یا شاید برای همیشه بروز نمییابد. البته هرچند پوسیدگی عود نمیکند، اما اکثر افراد باید پر کردگی را هر چند سال یک بار عوض کنند. اسیدهای موجود در حفره دهان خاصیت خورندگی دارند و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان باعث از بین رفتن پر کردگی و ایجاد منافذ ریز و در نهایت پوسیدگی مجدد میشود.
پر کردن دندان با لیزر
پر کردن دندان با لیزر عملی ترمیمی است که در آن بخش پوسیده دندان با لیزر مخصوص دندانپزشکی برداشته میشود. دندان در پایان عمل با استفاده از مواد همرنگ دندان پر میشود.
روکش دندان
اگر پوسیدگی بسیار بزرگ باشد، برای ترمیم آن باید از روکش استفاده شود. دندان در صورتی روکش میشود که پوسیدگی وسیع باشد، دندان ضعیف شده باشد و بخش کوچکی از آن باقی مانده باشد. دندانپزشک بخش ضعیف یا پوسیده دندان را برمیدارد و روکش را روی بخش باقیمانده دندان قرار میدهد. روکش معمولاً از طلا، چینی یا چینی جوش خورده به فلز ساخته میشود.
عصب کشی
عصب کشی در صورتی انجام میشود که عصب دندان در اثر پوسیدگی یا دیگر آسیبهای دندان مرده باشد. ناحیه پوسیده و مرکز دندان، شامل مغز (پالپ) دندان، برداشته میشود. ریشه با مواد پر و مهر و موم میشود، دندان پس از پر کردن روکش میشود.
پیشگیری
همان طور که دو عامل برای پوسیدگی دندان وجود دارد، به ازای آنها دو روش نیز برای پیشگیری از خراب شدن دندان وجود دارد که عبارتاند از: رعایت بهداشت دهان و دندان و تغییر رژیم غذایی.
برای حفظ سلامت دهان و دندان باید حداقل دو بار در روز مسواک بزنید و یک بار نخ دندان بکشید، هر شش ماه یک بار برای جرمگیری به دندانپزشک مراجعه کنید و معاینه و عکسبرداری سالانه برای تشخیص زودهنگام پوسیدگی را فراموش نکنید.
کاهش مصرف مواد قندی، به ویژه آب میوهها و نوشیدنیهای قندی از بروز پوسیدگی جلوگیری میکند. مسواک زدن دندانها یا شستن دهان پس از مصرف مواد غذایی چسبناک نیز مفید است. توصیه میشود مواد غذایی قندی و چسبناک، مانند میوههای خشک و آب نبات، را همراه با وعده غذایی اصلی میل کنید و از مصرف آنها به عنوان میان وعده و تنقلات به تنهایی بپرهیزید. به حداقل رساندن مصرف تنقلات و نوشیدنیهای قندی و خودداری از مکیدن آب نبات و قرص نعناع نیز به پیشگیری از پوسیدگی کمک میکند، چون این مواد اسید موجود در دهان را افزایش میدهند.
فیشور سیلانت یا شیارپوشی از پوسیدگی جلوگیری میکند. این درمان معمولاٌ پس از درآمدن دندانهای آسیای کودکان انجام میشود. سیلانت پوشش نازک و پلاستیک مانندی است که برای پیشگیری از انباشته شدن پلاک روی دندان به کار برده میشود.
فلوراید تراپی نیز روش دیگری برای جلوگیری از پوسیدگی است. فلوراید از راه آب آشامیدنی یا مکملهای غذایی قابل تامین است. دندانپزشکان کلینیک دندانپزشکی تهران اسمایل فلوراید تراپی را در ویزیتهای معمول دورهای انجام میدهند و به بیماران توصیه میکنند تا از خمیر دندان یا دهانشویه حاوی فلوراید استفاده کنند.